Terugblik op het congres 'Borderline times, het einde van de normaliteit',
door prof. dr Dirk de Wachter, 4 november 2013
Deze dag presenteert de gerenommeerde Belgische psychiater-psychotherapeut, systeem- en gezinstherapeut, opleider en supervisor, prof. dr Dirk De Wachter, verbonden aan de Katholieke Universiteit te Leuven, zijn boek “Borderline Times, het einde van de normaliteit”.
Geïnspireerd door onder meer het gedachtegoed van Foucault, Levinas en Houellebecq, biedt de Wachter een tegenstroom aan de huidige tendens van psychiatriseren van al dat wat lastig en bedreigend voor het systeem kan zijn.
Voorbij de façade van de ernst van het succes alsook achter de façade van de ernst van de ziekte is de vraag die overblijft: hoe moet ik leven? Er is geen verschil tussen beide anders dan dat de een succesvol en de ander ziek wordt bestempeld. De Wachter nodigt uit om "einen Schritt zurück zu machen" om vanuit een maatschappijkritische metavisie te kunnen kijken naar onze Westerse wereld, waarin borderline als een maatschappelijk ziektebeeld te schetsen is en de symptomen van borderline onze leefwereld kenmerken.
De Wachter spreekt van drie posities aangaande maatschappelijke diagnostiek: 1. Omslag van neurose naar borderline (verborderliniseren) 2. Psychotische positie (het leven is heerlijk) 3. Psychopatenpositie (ik voel me goed, dat het u slecht gaat deert mij niet). We creëren zo een wereld van ‘winners en losers’.
Aan de hand van de 9 criteria (waarvan er 5 nodig zijn) van de borderlinepersoonlijkheidsstoornis zoals beschreven in de DSM-IV neemt De Wachter zijn publiek mee in zijn diagnostiek van de Westerse maatschappij. Tevens illustreert hij deze aan de hand van citaten van de Franse auteur Michel Houllebecq en hedendaagse kunstenaars als Michael Dudok de Witt.
- Verlatingsangst
- Instabiele en intense relaties
- Onaangepaste agressie
- Identiteitsstoornissen
- Affectlabiliteit
- Impulsiviteit
- Voorbijgaande, stressgebonden paranoïde/dissociatiesymptomen
- Automutilatie en suïcidaliteit
- Zinloosheid en leegte
Wat patiënten vertellen, zegt iets over de wereld, over ons. Echter, dat is niet waar deze wereld op zit te wachten. Werk, relaties enz. verliezen is een reële dreiging voor velen in deze wereld. Individualiteit is enorm uitvergroot in deze maatschappij. We leven in een wegwerpcultuur, omringd door hedonisme, vergankelijkheid/versplintering, dood van geschiedenis, een wereld van oppervlakkigheid, losheid in relaties waarbij ongelukkigheid moeilijk te verdragen is. We willen genieten van het leven en dat moet nu, we kijken niet naar het verleden; we willen nu genieten van het paradijs want later is er niets. Televisie- en computercultuur overheerst, verkeersagressie, hooliganisme. Voortgekomen uit leegheid, de niets-heid. Keuzestress, vragen als wie ben ik, wat doe ik hier, hoe moet ik leven? lijken hun antwoord te zoeken in uiterlijkheden. Identiteit wordt hier aan afgemeten, identiteit dreigt hiermee hol te worden, woordenloos. Een groot probleem voor de hulpverlening dreigt te worden dat verhalen kwijtgespeeld worden aan pillen die de hersenen beter maken. Blijkbaar werkt het echter niet en zoekt men tegen betaling rust in welness-centra. In plaats van oplossingen te zoeken aan de binnenkant, zoekt de borderline mens deze aan de buitenkant. Gekenmerkt door een genotscultuur, afwezigheid van diepte. Depressies nemen toe, er wordt meer en meer medicatie gegeven, kicks werken niet meer, verbittering blijft over. Geen cultuur die het zo goed heeft met tegelijkertijd een zo hoge mate van ontevredenheid. Geluk als doel leidt tot depressie. Een goed mens te zijn levert misschien die momenten van geluk op waar men zo naarstig naar op zoek is. Een goed mens zijn heeft te maken met de ander (horen, luisteren, beantwoorden enz.). Seksualiteit als genot is mainstream, er heerst verplicht genot. Impulsief middelengebruik, een miljardenindustrie binnen de farmaceutische industrie. Impulsiviteit en geld is de oorzaak van de huidige economische crisis. We leven in een hype cultuur met second life, virtuele illusies, game escapisme. Mensen laten hun lichaam vervormen, mutileren om zich gelukkiger te voelen. Wat is het verschil tussen een automutilerende patiënt en een zogenaamd succesvol mens dat zich met botox laat behandelen? Niet hoeven voelen is het doel voor allebei. Suïcidaliteit en euthanasie hebben gemeen dat de druk / het lijden ondraaglijk wordt. Al deze punten komen samen in het laatste criterium van borderline: zinloosheid en leegte. Hoe kan ik nog leven als ik niet meer jong en succesvol ben?
De Wachter reikt enkele uitdagingen aan:
- Verbinding aangaan. Als we ons bewust zijn van ons leven, met inbegrip van de minder fraaie kanten, maakt dat het wat minder kwetsbaar en bewust dat dit van ons allen is.
- Antwoord vinden op de vraag hoe we een holding environment creëren voor de volgende generatie
- Op moderne wijze uiting geven aan verbondenheid
- Hoe kunnen we in het gewone leven weer tevreden zijn
- Hoe kunnen we leren een klein beetje ongelukkig te zijn?
Volgend op de criteria geeft De Wachter woorden aan waarom we dit alles doen, wat de zin van dit alles is, redenerend vanuit de filosofie van Emmanuel Levinas. Hij sluit vervolgens af voorlezend uit eigen werk:
“…… De kleine goedheid is de goedheid van de nederige mens, die in het besef van zijn eindigheid zijn hoogmoed achter zich heeft gelaten en spaarzaam hulp biedt. Ze kent haar beperkte plaats maar maakt van haar bescheidenheid ook geen nieuwe orthodoxie. De kleine goedheid kiest voor een partiële, voorlopige, maar reële daad van barnhartigheid tegenover de unieke Ander.”Een terugblik op een inspirerende dag, met veel ruimte voor dialoog, in ontspannen sfeer, met ruimte voor collegiale ontmoetingen en inhoudelijke verdieping binnen het systeemtherapeutisch denken en vandaag ook een nadenken over de zin van ons bestaan.
SP, 4 november 2013