Terugblik op de masterclass systeemtherapie van Peter Rober
‘Gezinstherapie in praktijk, Over ontmoeting, proces en context’
12 november 2012     
    

Wat gebeurt er met je innerlijke gesprek, hoe kun je dat professioneel inzetten in je therapeutisch gesprek? Rober illustreert het belang van stil te staan bij het zoeken naar een plek waar je je comfortabel kan voelen door door de zaal te lopen om zijn positie te vinden waar hij zich het meest prettig voelt, daarbij uitsprekend dat het hem een ongemakkelijk gevoel geeft.

Deze dag zal Rober vertellen over zijn nieuwe boek, Gezinstherapie in praktijk, en reliëf aanbrengen op dat wat hij er in beschreef en een kritische (terug)blik werpen. Het zal daarbij draaien om de kernwoorden ontmoeting, proces, context en basis. Aan de hand van kunstwerken en persoonlijke anekdotes zal Rober een aantal thema’s bespreken als soort van ouverture op de bespreking van zijn boek.

Wat roept je cliënt op en hoe helpt dat? Kunstenaars als Gerhard Richter, Wim Delvoye, Pieter Bruegel de Oude, Rober Paul Rubens, Jan Fabre en Rene Magritte komen voorbij om aan de hand van hun werk aspecten van de praktijk van de gezinstherapie te illustreren. De toren van Babel (Bruegel de Oude) bijvoorbeeld kan gezien worden als een belangrijk symbool: bij de therapeut is er voortdurend de uitnodiging de rol van God op zich te nemen; een toren tot in de hemel bouwen is overmoed, dat wij dat zouden kunnen: therapeuten lossen immers geen problemen op.

Aan de hand van het werk Totem (Fabre), een gigantische kever op een 23 meter hoge naald als eerbetoon aan schoonheid, wetenschap en kennis, illustreert Rober hoe destructief wetenschap tegelijkertijd is en dat er nog weinig gezegd is door de wetenschap over dingen die écht belangrijk zijn in het leven als liefde, verbondenheid en trouw. Hier houdt de wetenschap zich niet mee bezig omdat het niet te meten is, maar, hoe verwerk je het eigenlijk dat je vrouw vreemdgaat? Gaat het wel over verwerken?

Aan de hand van een schilderij van Magritte waarin een ei wordt getekend en een vogel uitkomt, illustreert Rober dat je op grond van wat je ziet, hoort, voelt, verder gaat denken. Je weet het niet maar je moet er wel iets mee doen. Als een kind bij je komt, moet je er iets mee doen. Dit is een machteloosheid waar je als psychotherapeut mee geconfronteerd wordt.

Over Congo, kolonie van België, leerde men als kind in België dat de Belgen er de beschaving brachten om pas op latere leeftijd te begrijpen dat er miljoenen mensen gestorven zijn door toedoen van de Belgen, iets wat na al die jaren nog steeds een thema is in België. Congo toont in die zin iets over geheimen, dingen waar je je voor schaamt, wat vaak achtergehouden wordt. Als therapeut wordt je vaak in de positie gedwongen van iemand die moet oordelen. Dat is echter niet de positie van de psychotherapeut. Rober’s boek is dan ook geschreven vanuit een niet oordelende positie. Het boek Het einde van de psychotherapie (Paul Verhaeghe) gaat hierover; in de samenleving is geen ruimte meer voor psychotherapie zonder te beginnen met diagnosestelling (die in principe ethisch oordelen inhoudt). Ertegenover plaatst Rober dat je haast niet anders kunt dan oordelen. Oordelen vanuit de positie alsof je het zou weten is van een andere orde dan een vraag stellen of omwille van ervaring; het blijft een delicaat gebied en hangt af van de pet die je op hebt.

Gezinstherapie als ontmoeting, hoofdstuk uit het boek. Het gaat om het creëren van een dialogische ruimte, waarin dingen gezegd kunnen worden die thuis niet gezegd kunnen worden. In gesprek hier samen naar op zoek gaan. Illustratie aan de hand van een fragment uit de documentaire Right time, right place, Genius of Photopraphy (BBC). Link met de psychotherapie is Be present in the moment. Hoe kan je in het moment zijn er tegelijkertijd erbuiten? Metafoor voor het therapeutische gesprek: als je er te dicht op zit wordt je opgeslokt door het systeem, als je teveel afstand hebt is er geen contact. De kracht zit in de verbinding tussen beide. Mensen vertellen en opeens KLIK (foto): dit is belangrijk, hier ga ik op verder (het ei van Magritte: misschien komt er een vogel uit). Een zogenaamd decisive moment, waarvan je op voorhand nooit weet of het decisive is. Into this place, life will come: belangrijkste zin uit de documentaire. Hoe je die ruimte in de gesprekskamer kan creëren is het belangrijkst; als je ruimte hebt gemaakt voor dialoog zal er iets gebeuren.

De belangrijkste realiteit is misschien wel hetgeen je niet kan zeggen. Woorden die we gebruiken zijn benaderingen en schieten altijd tekort om de realiteit te beschrijven. Dingen die niet gezegd worden zouden onze aandacht moeten trekken. Rober noemt dat in deze context superreality, waar het gaat over wat écht belangrijk is; daar kun je slechts glimpen van oppikken omdat het niet in woorden uit te drukken is. Belangrijk dus om een nest te maken waar de eieren in gelegd kunnen worden om de metafoor van het ei van Magritte te volgen.

Hoe stel ik mezelf voor, wat is mijn eerste zin? Daar kan ik invloed op uitoefenen, niet op de context van mijn werk. Gezinstherapie gaat over het gesprek met minstens twee generaties, meerdere mensen, verschillen: hoe ga je contact leggen, ruimte voor dialoog creëren? Rober bespreekt een aantal aspecten. Het is belangrijk authentieke interesse te hebben en te demonstreren via je houding in plaats van zaken uit te leggen. Goed je te richten op wat je cliënten menselijk maakt, niet wat hen anders maakt. Belangrijk ook om als persoon aanwezig te zijn maar ook bescheiden te zijn en daarbij contact te houden met je eigen waanzin en eigen sterfelijkheid. Waanzin in de zin van het stuk over ons leven waar we nooit over zullen vertellen; iets wat ieder mens heeft en waarin we als therapeut onszelf in kunnen beheersen. Belangrijk om in contact hiermee met je eigen waanzin naar de ander te luisteren. Dit is een groot verschil met diagnostisch kijken omdat je het bestaan van je eigen waanzin daarbij volledig ontkent.

Aan de hand van een film fragment vertelt Rober dat je soms geraakt kan worden door iets wat in therapie raakt. Het is belangrijk die emoties opzij te zetten zonder ze in de vuilnisbak te gooien. Je neemt positie in vanuit wat je voelt maar dit mag geen drijfzand zijn. Emoties werken vaak verbindend in een gezin. Als je bijvoorbeeld angst voelt en je afvraagt van wie die is, kom je er vaak bij uit.

In een live casus met een echtpaar wordt zichtbaar hoe Rober het gesprek aangaat met cliënten, welke vragen hij stelt en hoe hij de buitenwereld een beetje in het gesprek brengt. In een interactieve sfeer wordt dit naderhand besproken. Ook vertelt Rober na de casus over gezinstherapie als proces, hoe emoties je positioneren en in beweging brengen. Aan de hand van een filmfragment van een interview met Louise Bourgeois illustreert hij hoe dit voortdurend in gesprek gebeurt, hoe gevoelens bij posities worden opgeroepen: als ik dit nu voel, in welke positie word ik dan uitgenodigd te gaan zitten?

Rober zet 3 stappen van reflectie uiteen:
- Wat ervaar ik in deze positie? (ervaring)
- In welke destructieve actie dreig ik terecht te komen als ik blijf handelen vanuit deze positie / dit gevoel? (uitnodiging)
- Hoe kan ik vanuit deze reflectie ruimte creëren voor verhalen die nog niet verteld zijn? (kans)

Het gaat om woorden durven geven aan het ei (Magretta), hoe je iets bespreekbaar kan maken wat nog geen woorden kent. Rober geeft het publiek mee, in eerste instantie onder supervisie, één keer per sessie iets te doen op basis van wat je voelt bij jezelf.

Een inspirerende dag van ontmoetingen met collega’s, kennis, belevingen en ervaringen wordt vervolgens afgesloten.

Literatuur:
Rober, P., Gezinstherapie in praktijk, Over ontmoeting, proces en context, Acco, Leuven, 2012

Saskia Paffen
12 november 2012

www.tencsysteemtherapie.nl