“Vertrouwen komt te voet en gaat te paard”.
Mensen met persoonlijkheidsproblematiek worden door de samenleving gezien als moeilijke mensen. Jarenlang was het vertoog binnen de GGZ dat behandeling bij deze groep cliënten enkel kon bestaan uit het beperken van problemen en excessen en dat genezing niet tot de mogelijkheden behoorde. Gelukkig is in dit fatalistische vertoog door de jaren heen meer en meer nuance gekomen. Als systeemtherapeuten zoeken wij altijd weer naar ruimte voor een nieuw verhaal en proberen we gedrag te duiden in een context van competentie. Waarom doen mensen wat zij doen, ervan uit gaande dat ze daar een heel goede reden voor hebben? Op maandagavond 26 september was Jan Baars uitgenodigd in de Oranjehof om iets te vertellen over de systemische benadering van mensen met complexe persoonlijkheidsproblematiek. Wij zagen een ervaren en gedreven spreker met een boeiend verhaal over de noodzaak om steeds weer te kijken naar de mens achter het moeilijke en soms onbegrijpelijke gedrag.
Om in dit verslag een gedetailleerde weergave van de avond te geven zou geen recht doen aan het verhaal van Jan. Als je dat had willen weten, had je er maar moeten zijn. Wel wil ik je meenemen in het denken over deze “moeilijke mensen”. Als we ervan uit gaan dat het bij persoonlijkheidsproblematiek gaat over mensen met een behoorlijk negatief gevoel over zichzelf, kunnen we er van uit gaan dat de basis van deze problematiek ligt in de vroege kinderjaren. Dit denken over zelf in termen van niet deugen en destructie leidt tot grote problemen in relatie met jezelf en de ander. Het gaat dan ook om super gevoelige mensen, waarbij de mogelijkheid zichzelf gerust te stellen beperkt is. Dit constante stressgevoel levert normale reacties bij stress op die bij deze mensen helaas voortduren. Je kunt dan denken aan zwart wit denken, splitsen, loochenen en achterdocht. Allemaal manieren om de wereld te ordenen en begrijpelijk te houden als je gevoel van zelf zo onder continue druk staat.
Deze super gevoelige mensen vragen van ons als therapeuten een groot vermogen om in een discussie op jezelf te letten en heel bewust te zijn op wat wij overbrengen. Steeds zorgvuldig afstemmen, nauwkeurig formuleren en ons verhouden tot dat wat er is, is bittere noodzaak in het werken met deze mensen. Een groot deel van de conflicten in interactie komt dan ook voort uit dat wat wij zelf hebben uitgezonden. Dit kan in een kleine beweging, een woord of blik al zijn ontstaan. Omdat er bij persoonlijkheidsproblematiek sprake is van een basis van wantrouwen is de eigen houding van de therapeut van ongekend belang. Thematiseren van wantrouwen is dan ook cruciaal in de behandeling aangezien er zonder vertrouwen geen basis is om ook maar iets te leren.
Bovenstaande kan een gevoel losmaken van op eieren moeten lopen als therapeut. Kijk goed naar de reactie van de klant en herstel dreigende breuken door verantwoordelijkheid te nemen voor je fouten en zichtbaar en betrouwbaar te zijn. Je kunt je als therapeut heel veel permitteren, zolang je er maar contact over maakt, aldus Baars.
Baars laat zien dat systeemtherapie goed bij kan dragen aan behandeling van persoonlijkheidsproblematiek doordat een gevoel van erbij horen/uitgesloten voelen zo ontzettend belangrijk is. In een samenleving die van zichzelf al verwaarlozend is, dienen wij als systeemtherapeuten steeds weer te stimuleren dat mensen het gevoel hebben erbij te horen. Dit kan door posities in het gezin weer te verstevigen, geloof te hebben in het caregiving system van de ouders en mensen aan te spreken in hun competentie. Daarbij pleit Baars voor het samenwerken tussen systeemtherapeuten en andere disciplines. Wij hebben ons als systeemtherapeuten teveel op een eiland begeven, het is tijd om hier vanaf te komen. Een mooie avond met een bevlogen spreker. Gelukkig is er op 7 november een nieuwe kans om Jan Baars te horen op de congresdag over suicideverleiding in systemen, wederom op de Oranjehof.