De filofosie van Levinas – Appèl en de weg naar het best mogelijk helpen
Door onderwijzer en filosoof Jan Keij
Jan Keij is gepassioneerd over het gedachtengoed van de filosoof Levinas. Aan de hand van boeken en alledaagse praktijkvoorbeelden probeert hij ons uitleggen wat Levinas bedoelt met het appèl wat de Ander bij het Ik teweeg brengt.
Jan probeert te doorgronden wat Levinas bedoelt met het appèl, want dat is niet zomaar te vangen in één woord. Het gaat over de verantwoordelijkheid die het Ik voelt voor de Ander. Het gaat over gevoelig zijn en geraakt worden door die Ander. Een gerichtheid op die Ander, die er al is als ik een ruimte binnenkom waar ook de ander is.
Het boek De Val van Albert Camus verteld het indringende verhaal van Jean Baptiste waarbij het appèl en zijn keuze hoe te reageren op dat appèl zijn hele leven veranderd. Jean Baptiste loopt in de nacht over een brug in Parijs langs een vrouw die aan de rand staat. Wanneer hij al een stuk verwijderd is van de vrouw, hoort hij een harde plons en een schreeuw vanuit de rivier. Van binnenuit voelde hij dat er een appèl van verantwoordelijkheid op hem gedaan werd. Hij heeft gekozen om het appèl naast zich neer te leggen, door te lopen.. en geen hulp te halen of zelf achter de vrouw aan te springen. Zijn hele leven blijft deze keuze hem achtervolgen, hij is zijn zelfrespect verloren..
Een appèl kan ook voelen als een verplichting en ergernis oproepen. Echter is de Ander zich niet bewust van dit appèl. Wanneer het om bewust appelleren gaat, heet het een verzoek. Een verzoek en een appèl kunnen ook tegenstrijdig zijn. Binnen de hulpverlening komen we dat ook tegen in de praktijk. Een cliënt doet een appèl waarbij je voelt dat het niet goed gaat met iemand, maar het verzoek van de cliënt is om met rust gelaten te worden. Waar ga je dan naar handelen, het appèl of het verzoek?
Een appèl is de weg naar het best mogelijk (het minst slechte) helpen. Levinas beschrijft wat hier voor nodig is;
– Oriëntatie op de Ander, je moet de Ander zien, de Ander is de maatstaaf. Dit schept voorwaarden voor geluk voor die Ander. De Ander vraagt ‘laat mij lukken’.
– Belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Je kunt de Ander alleen goed helpen vanuit een stabiele Ik. Egoïsme voeden is van belang om een burn-out te voorkomen. Je MOET genieten.
– Het appèl interpreteren. Een appèl en verzoek zijn niet hetzelfde en daardoor moet je soms een verzoek afwijzen om de Ander zo goed mogelijk te helpen.
– Rekening houden met derden. Wat goed is voor de één is slecht voor de ander. Er is dus sprake van een onhaalbare rechtvaardigheid.
– De noodzaak van regels. Deze moeten in dienst staan van de Ander. Soms moeten regels genegeerd worden om de Ander te helpen. ‘Als je nooit protocollen aan je laars lapt, lap je mensen aan je laars’.
Dit gedachtengoed geeft stof tot nadenken en het was een mooie avond om dit gedachtengoed met elkaar te delen. Dank Jan voor je inspirerende verhaal.